Chăm sóc một người mắc bệnh tâm thần phân liệt là một công việc vô cùng khó khăn, đòi hỏi rất nhiều thời gian, năng lượng và sự tận tụy. Không chỉ là những khó khăn hàng ngày, việc chăm sóc người bệnh cũng mang lại VÔ VÀN CẢM XÚC KHÁC NHAU. Có những cảm xúc xuất hiện ngay từ thời gian đầu, khi bạn bất ngờ bị đặt vào vai trò người chăm sóc bệnh nhân, khiến bạn phải điều chỉnh bản thân rất nhiều để làm quen. Một số cảm xúc lại chỉ xuất hiện sau khi bạn đã chăm sóc người bệnh một thời gian.

Là người chăm sóc, bạn có thể trải qua cả những cảm xúc TÍCH CỰC VÀ TIÊU CỰC. Có khi việc chăm sóc có thể mang lại cảm giác viên mãn, kết nối sâu sắc, cùng sự tôn trọng, đồng cảm, niềm vui và sự biết ơn. Tuy nhiên, cũng có khi, bạn có thể cảm thấy tội lỗi, tức giận, xấu hổ, sợ hãi, lo âu, cô đơn hoặc thất vọng. Bạn cũng có thể cảm thấy chán nản, thiếu kiên nhẫn, cảm thấy không được trân trọng, ghen tị, dễ cáu giận và bị quá tải. Những cảm xúc mâu thuẫn, như yêu và oán giận, có thể cùng xuất hiện một lúc và thay đổi liên tục mỗi ngày.

Việc trải qua tất cả những cảm xúc này liên tục có thể trở nên RẤT MỆT MỎI, và nếu không được kiểm soát đúng cách, chúng sẽ dần khiến bạn kiệt sức. Bạn có thể nghĩ rằng điều này sẽ không xảy ra với mình vì bạn yêu thương người bệnh rất nhiều. Tuy nhiên, sau một thời gian đủ dài, những cảm xúc mà bạn thường kìm nén sẽ dần trỗi dậy. Về lâu dài, chúng có thể ảnh hưởng đến cả sức khỏe thể chất và tinh thần của bạn dù cho bạn có là người chăm sóc tậm tâm nhất.

Vậy làm thế nào để bạn tránh được sự kiệt sức và cảm giác bị quá tải? Bạn cần phải hiểu rằng việc trải qua nhiều loại cảm xúc, kể cả những cảm xúc tiêu cực, là THƯỜNG GẶP. Mọi cảm xúc của bạn về vai trò này, dù là tích cực hay tiêu cực, đều phù hợp với hoàn cảnh và cần được chấp nhận. Trải nghiệm tất cả những xúc cảm này là bình thường, vì bạn là con người. Đừng cố lảng tránh chúng. Việc phớt lờ cảm xúc và tự nhủ bản thân phải “mạnh mẽ” vì người mình yêu thương hoặc vì gia đình đều không phải cách giải quyết. Hầu hết các nhà tâm lý học đều cho rằng việc tránh né cảm xúc không phải là biểu hiện của sức mạnh. Dám đối mặt với cảm xúc của mình cần nhiều can đảm hơn.

Chấp nhận cảm xúc của bản thân cũng là lựa chọn LÀNH MẠNH HƠN. Việc nhận thức và thể hiện cảm xúc sẽ giúp bạn tăng khả năng chống lại căng thẳng và nhiễm trùng. Ngược lại, nếu kìm nén những cảm xúc này, hệ miễn dịch có thể suy yếu và xuất hiện nguy cơ mắc phải các bệnh tim mạch, ung thư hay đái tháo đường. Phớt lờ cảm xúc của bản thân, đặc biệt là không thể hiện chúng, có thể dẫn đến mất ngủ, ăn uống vô độ, nghiện chất, trầm cảm và lo âu.

HIỂU RÕ CẢM XÚC CỦA BẠN VÀ SỬ DỤNG CHÚNG MỘT CÁCH CÓ ÍCH
Thay vì tránh né cảm xúc, bạn có thể thông qua chúng để hiểu rõ hơn về bản thân và người thân yêu của mình. Khi bạn cho phép mình có cảm xúc và nhận ra chúng không chi phối hành vi của bạn, những cảm xúc tiêu cực sẽ dần lắng xuống hoặc trở nên dễ kiểm soát hơn. Về lâu dài, điều này không chỉ giúp bạn chăm sóc người thân tốt hơn, mà còn giúp bạn chăm sóc chính bản thân mình.
Không có quá trình chăm sóc bệnh nhân nào là giống nhau, vì vậy KHÔNG CÓ CẢM XÚC NÀO LÀ “ĐÚNG” HAY “SAI”. Để có thể mang lại sự chăm sóc tốt nhất, bạn nên làm quen với loại cảm xúc có thể xuất hiện, biết cách nhận diện và đối mặt với chúng.

Những chiến lược dưới đây được dành ra để bạn đối mặt dễ dàng hơn với những cảm xúc phức tạp mà nhiều người chăm sóc khác cũng trải qua hàng ngày.

Mặc dù chăm sóc người bệnh là một thách thức lớn, nhưng cũng có thể mang lại những TRẢI NGHIỆM ĐÁNG GIÁ. Việc cho phép bản thân cảm nhận những cảm xúc tích cực không phải là giả vờ mọi thứ không khó khăn và bạn không bị căng thẳng, cũng không phải là giả vờ như không có cảm xúc tiêu cực, vì mọi cảm xúc đều hoàn toàn bình thường và hợp lý. Bạn thậm chí có thể cảm nhận cùng lúc cả cảm xúc tích cực và tiêu cực trong khi đang chịu rất nhiều áp lực. Những cảm xúc tích cực có thể mang đến nhiều lợi ích mà không bị chi phối bởi sự tiêu cực. Chỉ cần cho phép mình dành vài phút mỗi ngày để TẬP TRUNG VÀO BẢN THÂN, bạn có thể tận hưởng những khoảnh khắc viên mãn và không để việc chăm sóc người khác chiếm hết toàn bộ cuộc sống của mình.

Việc cảm nhận những cảm xúc tích cực và đáng giá mang lại nhiều lợi ích cho cả bạn và người thân, vì chúng làm giảm các tác động thể chất của căng thẳng và có thể giúp cả hai bạn sống lâu hơn. Hơn nữa, chúng ta được “lập trình” theo cách mà việc chăm sóc người khác giúp giảm lo âu. Việc gia tăng cảm xúc tích cực có thể giúp tăng cường khả năng đối phó với khó khăn và thử thách. Nó cũng có thể làm bạn trở thành một người chăm sóc tốt hơn và cải thiện mối quan hệ giữa bạn với người được bạn chăm sóc.
 

Học các kỹ năng đối mặt với cảm xúc có thể giúp bạn có nhiều trải nghiệm tích cực hơn và giảm lo âu. Việc thực hành những kỹ năng này mỗi ngày cũng giúp bạn tiến xa hơn trên hành trình chăm sóc đầy ý nghĩa.
CHÚ Ý ĐẾN NHỮNG ĐIỀU TÍCH CỰC: Hãy chú ý đến những điều tích cực trong cuộc sống thay vì chỉ tập trung vào mặt trái của nó.
LƯU GIỮ TRẢI NGIỆM: Hãy trân trọng những cảm xúc tích cực bằng cách chia sẻ chúng với người khác, ghi chép lại những khoảnh khắc đó, hoặc suy ngẫm lại về những trải nghiệm này.
THỰC HÀNH CHÁNH NIỆM: Hãy tập trung vào hiện tại và ngưng phán xét. Bạn có thể thực hành chánh niệm ngay cả trong những sinh hoạt hàng ngày như đánh răng hay rửa chén.
NHẬN THỨC ĐƯỢC ĐIỂM MẠNH CỦA BẢN THÂN: Việc nhận ra những khả năng và ưu điểm cá nhân của bạn, cũng như cách tận dụng chúng trong cuộc sống, sẽ giúp giảm bớt cảm giác bất lực.
ĐẶT MỤC TIÊU TRONG TẦM VỚI: Lựa chọn những mục tiêu vừa sức, không quá khó khăn, vừa đủ để bạn cảm nhận được thành công mà không bị choáng ngợp.
 
Thấu cảm
Sự thấu cảm là khả năng cảm nhận và thấu hiểu được nỗi đau của người khác, thường đi kèm với mong muốn xoa dịu nỗi đau đó. Trong số những việc bạn có thể làm với tư cách là người chăm sóc, xây dựng một MỐI QUAN HỆ THẤU CẢM với người bệnh có lẽ là điều quan trọng nhất. Nó là bản chất của việc trở thành một người chăm sóc.
Sự thấu cảm giúp chúng ta mở lòng với người khác và giao tiếp chân thành hơn. Khi việc chăm sóc xuất phát sự thấu cảm, bạn sẽ xây dựng được lòng tin và mối quan hệ sâu sắc, ý nghĩa hơn với người thân của mình. Về phía bạn, điều này có thể thay đổi hoàn toàn trải nghiệm chăm sóc từ thách thức thành phần thưởng. Còn đối với người bệnh, việc được cảm thông và thấu hiểu có tác động tích cực vô cùng lớn đến chất lượng cuộc sống của họ.
Có nhiều cách để bạn thể hiện sự thấu cảm với người bệnh: từ những hành động nhỏ đầy sự quan tâm, hay thực sự dành thời gian cho họ, đến việc nhìn thấy con người phía sau căn bệnh. Nhưng quan trọng hơn cả là SỰ CÓ MẶT VÀ LẮNG NGHE CHÂN THÀNH.
 
Tôn trọng
Nhu cầu được tôn trọng và giữ gìn phẩm giá là một trong những nhu cầu quan trọng nhất của con người. Dù giúp người thân duy trì cảm giác tự trọng là điều đáng quý, và có nhiều cách khác để đảm bảo họ nhận được sự tôn trọng xứng đáng.
 
TÔN TRỌNG SỰ RIÊNG TƯ CỦA HỌ.
Phần lớn người mắc tâm thần phân liệt sống chung với người chăm sóc. Điều này mang lại nhiều lợi ích, nhưng cũng có thể khiến họ căng thẳng nếu cảm thấy không có không gian riêng, bị bảo bọc quá mức hoặc không được quyền tự quyết trong cuộc sống. Ngoài sự riêng tư về không gian, bạn cũng nên tôn trọng cảm xúc của họ và không chia sẻ thông tin cá nhân khi chưa có sự đồng ý của họ.
 
TÔN TRỌNG QUYỀN ĐƯỢC LỰA CHỌN.
Hãy để người bệnh có cảm giác kiểm soát cuộc sống của họ, dù chỉ là những lựa chọn nhỏ như mặc gì hay ăn gì. Nếu cần thiết, bạn có thể gợi ý một số lựa chọn thay vì quyết định thay họ. Nếu bạn cho rằng lựa chọn của họ không quan trọng, hãy cố gắng hiểu lý do vì sao điều đó lại có ý nghĩa với họ. Trong trường hợp lựa chọn của họ có thể gây nguy hiểm, hãy khuyến khích bằng cách đưa ra phương án thay thế hoặc cùng thỏa thuận giải pháp hợp lý hơn.
 
ĐỂ HỌ THAM GIA VÀO CÁC QUYẾT ĐỊNH LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC CHĂM SÓC.
Việc đưa ra quyết định mà không có sự tham gia của họ có thể khiến họ cảm thấy bị gạt ra ngoài hoặc không được coi trọng. Hãy đảm bảo rằng họ có tiếng nói trong những vấn đề liên quan đến việc chăm sóc. Điều này không chỉ giúp họ cảm thấy được tôn trọng và làm chủ cuộc sống mà còn góp phần nâng cao sự tuân thủ điều trị.
 
LẮNG NGHE HỌ.
Dù đôi khi họ gặp khó khăn trong việc diễn đạt suy nghĩ, hãy kiên nhẫn lắng nghe, hỏi ý kiến họ và tạo cơ hội để họ tham gia vào cuộc trò chuyện. Khi được tôn trọng, họ sẽ cảm thấy bớt căng thẳng và thoải mái hơn. Hơn thế nữa, sự tôn trọng còn giúp hai bên thấu hiểu nhau hơn, cải thiện giao tiếp và xây dựng mối quan hệ gắn kết hơn.
 
Lòng biết ơn
Thật khó để cảm thấy biết ơn khi mỗi ngày trôi qua đều mang đến những thử thách mới. Và điều đó hoàn toàn bình thường. Biết ơn không có nghĩa là bỏ qua những khó khăn của việc chăm sóc người bệnh, mà là tìm ra những điều đáng trân trọng trong từng ngày. Khi làm được điều này, bạn sẽ có một góc nhìn khác và nhận ra rằng mọi thứ không phải lúc nào cũng tệ.
 
Lòng biết ơn có thể mang lại những thay đổi tích cực cho sức khỏe tinh thần và thể chất của bạn. Nó giúp giảm căng thẳng, cải thiện giấc ngủ và tăng cường hệ miễn dịch. Khi biết ơn, bạn cũng sẽ trở nên lạc quan hơn và tập trung vào những gì mình đang có thay vì những gì còn thiếu.
 
Dần dần, lòng biết ơn sẽ trở thành một thói quen giúp bạn có cái nhìn tích cực hơn về cuộc sống. Cách tốt nhất để rèn luyện thói quen này là viết nhật ký biết ơn. Mỗi ngày, hãy ghi lại ít nhất một điều khiến bạn cảm thấy trân trọng. Đừng bỏ qua cả những điều nhỏ bé lẫn những điều lớn lao. Khi cảm thấy mệt mỏi hoặc căng thẳng, hãy đọc lại những gì bạn đã viết để vực dậy tinh thần và thay đổi góc nhìn của mình.

Tội lỗi
Cảm giác tội lỗi có lẽ là CẢM XÚC THƯỜNG GẶP NHẤT mà người chăm sóc cảm thấy. Ai cũng có thể thấy day dứt khi làm điều gì đó sai, nhưng khi chăm sóc một người mắc tâm thần phân liệt, cảm giác tội lỗi có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Thông thường, nó liên quan đến việc người chăm sóc tự trách mình khi có điều gì đó không ổn xảy ra.

Có rất nhiều khía cạnh của cảm giác tội lỗi mà người chăm sóc thường trải qua:

Lý do khiến cảm giác tội lỗi phổ biến đến vậy là vì những người chăm sóc thường tự đặt lên vai mình quá nhiều nghĩa vụ và kỳ vọng. Họ có một hình dung rất rõ về việc mình “nên” làm gì, “phải” làm thế nào, và khi không đạt được những tiêu chuẩn đó, họ tự trách mình. Tuy nhiên, hình dung này không phải lúc nào cũng thực tế. Kết quả là họ thường xuyên cảm thấy day dứt khi lựa chọn của mình không trùng khớp với những gì họ cho là “lý tưởng”.
 
Dù bắt nguồn từ đâu, cảm giác tội lỗi có thể trở nên vô cùng tiêu cực nếu bạn cứ trách móc bản thân vì những sai lầm mà phần lớn chỉ là do bạn tưởng tượng, phóng đại, hoặc đơn giản là điều rất con người.
 
Đối diện với cảm giác tội lỗi
Trước hết, hãy học cách tha thứ cho chính mình. Bạn không thể hoàn hảo và cũng không thể kiểm soát mọi thứ mọi lúc. Dù có ý định tốt đến đâu, thời gian, kỹ năng, sức lực và nguồn lực của bạn đều có giới hạn. Vì vậy, hãy nhẹ nhàng với bản thân và cố gắng chăm sóc người thân tốt nhất có thể, đồng thời chấp nhận rằng mình không cần phải hoàn hảo.
 
Thứ hai, hãy hạ bớt tiêu chuẩn và đặt ra những giới hạn thực tế cho bản thân. Thay vì cảm thấy có lỗi vì nghĩ rằng mình chưa làm đủ, hãy nhìn theo hướng khác: trân trọng những điều tích cực mà bạn đã mang lại cho người thân mỗi ngày. Hiểu và chấp nhận giới hạn của mình, nếu không, bạn có thể rơi vào tình trạng kiệt sức.
 
Mỗi khi cảm thấy tội lỗi, hãy tự hỏi điều gì đã khiến bạn có cảm giác đó. Có phải là một kỳ vọng quá cứng nhắc? Một niềm tin quá mức vào khả năng của bản thân? Quan trọng nhất, hãy hiểu rằng cảm giác tội lỗi là điều không thể tránh khỏi và bạn cần học cách chấp nhận rằng sự hoàn hảo không phải là mục tiêu bắt buộc.
 
Xấu hổ
Sự xấu hổ có thể được hiểu là cảm giác tồi tệ và lúng túng khi nhận ra hành vi hoặc hành động của mình không phù hợp. Cảm giác này thường xuất phát từ việc không đáp ứng các tiêu chuẩn xã hội và được thúc đẩy bởi nỗi sợ bị xa lánh.
 
Mặc dù chúng ta thường dùng từ “tội lỗi” và “xấu hổ” thay thế cho nhau, nhưng thực tế, đây là hai trạng thái cảm xúc rất khác biệt. Tội lỗi liên quan đến hành động của bạn—những gì bạn đã làm (hoặc chưa làm) với người khác. Trong khi đó, xấu hổ phản ánh cách bạn cảm nhận về chính mình—cảm giác đau đớn khi nghĩ về cách mình xuất hiện trong mắt người khác, và nó không nhất thiết liên quan đến hành động của bạn.
 
Là một người chăm sóc, bạn có thể cảm thấy tội lỗi vì sự kỳ thị liên quan đến bệnh tâm thần phân liệt—những lời chỉ trích hay sự thù địch từ những người không hiểu về căn bệnh này. Đồng thời, cảm giác xấu hổ có thể bắt nguồn từ chính định kiến và sự thiếu hiểu biết của bạn về bệnh. Cha mẹ của những thanh niên mắc tâm thần phân liệt thường cảm thấy xấu hổ, nghĩ rằng họ có thể đã ngăn ngừa được căn bệnh này nếu làm cha mẹ tốt hơn.
 
Dù xuất phát từ nguyên nhân nào, sự xấu hổ cũng có thể khiến bạn né tránh và dần thu mình khỏi bạn bè, gia đình, cũng như xã hội nói chung. Tệ hơn, nó có thể khiến gia đình người bệnh ngại tìm kiếm sự giúp đỡ vì sợ bị đánh giá và mắc kẹt trong cảm giác tội lỗi.
 
Về lâu dài, sự xấu hổ ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC ĐẾN CHẤT LƯỢNG SỐNG, làm tăng nguy cơ trầm cảm và lo âu. Điều này cũng có thể tác động không tốt đến mối quan hệ giữa bạn và người thân mà bạn đang chăm sóc. Trong trường hợp tệ nhất, nó có thể tạo ra một môi trường không lành mạnh, khiến các triệu chứng của người bệnh trở nên trầm trọng hơn.
 
Đối diện với cảm giác xấu hổ
Cách quan trọng nhất để đối mặt với cảm giác xấu hổ do kỳ thị gây ra là trang bị kiến thức cho bản thân và giúp người khác hiểu đúng về bệnh. Khi bạn tìm hiểu về tâm thần phân liệt và chia sẻ những hiểu biết đó, bạn không chỉ giúp giảm bớt sự kỳ thị mà còn mang lại lợi ích cho chính mình, người thân mà bạn đang chăm sóc và cả những người xung quanh.
Nếu bạn cảm thấy xấu hổ với tư cách là một bậc cha mẹ, hãy ngừng tự trách bản thân. Trước đây, nhiều giả thuyết cho rằng cha mẹ là nguyên nhân khiến con cái mắc bệnh tâm thần phân liệt, và điều này đã khiến không ít gia đình rơi vào cảm giác tội lỗi và mặc cảm. Nhưng thời gian đã chứng minh những giả thuyết này là sai. Theo hiểu biết hiện tại về bệnh lý này, không có gì bạn có thể làm với vai trò là cha mẹ để ngăn ngừa nó.
Dù bạn có mối quan hệ gắn bó đến đâu với người thân của mình, bạn không thể kiểm soát hành vi của họ. Điều bạn có thể làm là chấp nhận thực tế và đối xử với họ bằng lòng trắc ẩn. Khi làm được điều đó, bạn sẽ dần buông bỏ được cảm giác xấu hổ.
 
Giận dữ
Giận dữ có lẽ là CẢM XÚC PHỔ BIẾN THỨ HAI mà bạn trải qua khi chăm sóc người bệnh. Có rất nhiều tình huống có thể khiến bạn cảm thấy tức giận:

Trong những hoàn cảnh như vậy, không phải lúc nào bạn cũng có thể kiểm soát được cảm xúc. Bạn có thể mất bình tĩnh và nói ra những lời mình không thực sự nghĩ. Mặc dù giận dữ là một phản ứng tự nhiên trước những khó khăn của việc chăm sóc người bệnh, nhưng nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến cả mối quan hệ của bạn với họ và sức khỏe của chính bạn.
 
Sự giận dữ kéo dài và cảm giác bức bối có liên quan đến huyết áp cao, bệnh tim mạch, rối loạn tiêu hóa và đau đầu. Nếu dồn nén sự tức giận trong thời gian dài, bạn có thể dễ rơi vào trầm cảm hoặc lo âu. Ngược lại, nếu bộc phát cơn giận lên người khác, bạn không chỉ làm tổn thương họ mà còn có nguy cơ làm rạn nứt các mối quan hệ quan trọng. Học cách kiểm soát cơn giận không chỉ giúp bạn có sức khỏe tinh thần tốt hơn mà còn hạn chế nguy cơ trút giận lên người thân của mình.
 
Đối diện với sự giận dữ
Thay vì tránh né cơn giận, bạn hãy thử tìm cách thể hiện nó một cách lành mạnh hơn. Hãy tận dụng năng lượng đi kèm với sự tức giận và cố gắng chuyển nó thành một trải nghiệm tích cực. Hãy tự hỏi bản thân liệu có cách giải quyết thực tế nào cho nguyên nhân khiến bạn giận dữ không, liệu có thể thỏa hiệp được không? Việc hành động quyết đoán (tức là truyền đạt quan điểm của mình một cách rõ ràng, công bằng, với sự thấu hiểu) có giúp bạn cảm thấy kiểm soát tình hình hơn không?
 
Khi bạn thấy mình ở trong một tình huống khiến mình tức giận, thử nhớ lại những khoảnh khắc vui vẻ. Đôi khi, cười vào sự vô lý của tình huống có thể là cách xả stress lành mạnh hơn là nổi giận. Một cách khác để giảm giận dữ là chấp nhận rằng cuộc sống của bạn đã thay đổi, dù khó thực hiện hơn.
 
Quan trọng nhất là nếu bạn làm hoặc nói điều gì khi đang tức giận, hãy biết tha thứ cho chính mình. Hãy rời khỏi tình huống đó và hít một hơi thật sâu để lấy lại sự tập trung. Tìm những cách tích cực để thể hiện cảm xúc của mình, hoặc nói chuyện với người mà bạn tin tưởng để giải tỏa nỗi giận dữ đó.
 
Oán giận
Oán giận là cảm giác cay đắng khi bạn cho rằng mình bị đối xử bất công. Ở khía cạnh nào đó, oán giận giống với tức giận. Tuy nhiên, trong khi tức giận là một cảm xúc bộc phát, một phản ứng tức thời, thì oán giận là sự cay đắng khi ta để cơn giận âm ỉ kéo dài. Tức giận là phản ứng tự nhiên; oán giận là sự lựa chọn. Do đó, giữ sự oán giận nghĩa là bạn đang chọn nuôi dưỡng nó và liên tục hồi tưởng về một trải nghiệm đau đớn. Và trong khi tức giận đôi khi có thể mang lại tác động tích cực bằng cách thúc đẩy bạn thay đổi, thì oán giận chỉ kìm hãm bạn và gây tổn thương cho chính bạn cũng như những người bạn quan tâm.
 
Trở thành người chăm sóc cho một người mắc bệnh tâm thần phân liệt thường đồng nghĩa với việc đột ngột bị đặt vào một tình huống ngoại ý và phải đảm nhận một trách nhiệm to lớn mà bạn chưa từng chuẩn bị. Trong hoàn cảnh này, cảm thấy bi quan và oán giận là điều khá phổ biến. Vì phải dành rất nhiều thời gian để chăm sóc người thân, CẢM GIÁC OÁN GIẬN LÀ ĐIỀU HOÀN TOÀN DỄ HIỂU KHI Ở VỊ TRÍ NGƯỜI CHĂM SÓC – dù bạn có yêu thương hay quan tâm họ đến đâu. Chẳng hạn, bạn có thể cảm thấy oán giận đối với hoàn cảnh, với căn bệnh, với một số hành vi cụ thể, hoặc với những thành viên không hợp tác trong gia đình hoặc bạn bè. Bạn cũng có thể oán giận chính người được bạn chăm sóc, đặc biệt khi các triệu chứng âm tính của họ khiến họ không thể bày tỏ sự quan tâm tới bạn.
 
Đối diện với sự oán giận
Cảm giác oán giận thực ra tiêu tốn rất nhiều năng lượng, và bạn có thể chuyển hướng nó theo cách khác để tìm ra mặt tích cực của vấn đề. Khi cảm thấy oán giận người thân, hãy nhớ rằng nhiều hành vi của họ bị chi phối bởi căn bệnh. Việc họ có vẻ thiếu động lực hoặc không muốn trò chuyện là những triệu chứng của bệnh mà họ không thể kiểm soát.
 
Hãy dành không gian cho cảm xúc của mình bằng cách chia sẻ với bạn bè hoặc các thành viên khác trong gia đình. Chủ động giao tiếp với người thân bị bệnh và những người tham gia chăm sóc họ; né tránh các cuộc trò chuyện chỉ khiến bạn thêm bực bội và oán giận nhiều hơn. Bạn cũng có thể tham gia vào các hoạt động thể chất để giải tỏa năng lượng tiêu cực thường đi kèm với cảm giác này.
 
Quan trọng hơn cả là hãy chủ động dành thời gian cho chính bản thân. Nếu bạn không chăm sóc bản thân, cảm giác oán giận sẽ không biến mất mà chỉ ngày càng tích tụ.
 
Sợ hãi và lo âu
Lo âu khi chăm sóc người khác thường xuất phát từ việc đối mặt với những điều bạn chưa biết, cảm giác mất kiểm soát và không biết cách trấn an bản thân. Nhiều khía cạnh trong cuộc sống của người bệnh tâm thần phân liệt có thể gây ra sợ hãi và lo âu cho người chăm sóc. Bạn có thể lo lắng về việc mắc sai lầm nghiêm trọng hoặc gặp phải những vấn đề mà mình không biết cách giải quyết. Bạn có thể sợ điều gì đó xảy ra với người thân của mình khi bạn không ở bên họ. Bạn cũng có thể lo lắng về việc người thân mất việc, hoặc chính bạn mất việc. Ngoài ra, khi thấy người thân rơi vào trạng thái bất ổn hoặc khó chịu, bạn có thể cảm thấy căng thẳng và bối rối. Là người chăm sóc, bạn có thể sẽ TRẢI QUA CẢM GIÁC LO ÂU THEO NHIỀU CÁCH, từ khó ngủ, muốn trốn tránh, tim đập nhanh, cho đến cảm giác muốn bật khóc.
 
Đối diện với sự sợ hãi và lo âu
Cách hiệu quả nhất để đối phó với nỗi sợ khi chăm sóc người mắc tâm thần phân liệt là trang bị kiến thức và cố gắng lập kế hoạch trước. Hãy trao đổi với nhân viên y tế đang điều trị cho người thân bạn và tìm cách xử lý trong từng tình huống cụ thể. Chuẩn bị cho mọi tình huống hoặc khủng hoảng có thể xảy ra, nhưng cần cân bằng giữa việc sẵn sàng đối phó và việc bảo bọc quá mức. Tập trung vào những điều bạn có thể kiểm soát và lập danh sách phương án dự phòng khi bạn không có mặt. Việc kết nối với những người có cùng hoàn cảnh, chẳng hạn thông qua nhóm hỗ trợ, cũng có thể giúp giảm lo âu liên quan đến căng thẳng.
 
Điều quan trọng là nhận thức được lo âu – cách cơ thể báo hiệu một mối đe dọa tiềm ẩn. Khi cảm thấy lo lắng, hãy tạm dừng một chút, tập trung vào hơi thở và dành thời gian nghỉ ngơi khỏi những gì đang diễn ra ở thời điểm hiện tại.
 
Cô lập và cô đơn
Dù dành phần lớn thời gian bên cạnh người thân, BẠN VẪN CÓ THỂ CẢM THẤY CÔ ĐƠN. Đảm nhận vai trò chăm sóc càng lâu, bạn càng có khả năng bị cô lập. Khi cả ngày chỉ trò chuyện với người mà bạn chăm sóc, bạn có thể dần đánh mất cảm giác về bản thân.
 
Mối quan hệ của bạn với bạn bè có thể bị ảnh hưởng do việc chăm sóc quá bận rộn hoặc do họ cảm thấy bản thân không còn quan trọng với bạn. Bạn có thể ngần ngại kết nối và dành thời gian với họ vì cho rằng cuộc sống của mình chỉ xoay quanh việc chăm sóc và không có gì để chia sẻ, hoặc sợ họ không muốn nghe về những khó khăn của bạn. Ngoài ra, khi chăm sóc một người mắc tâm thần phân liệt, cảm giác mất đi sự đồng hành của người thân cũng có thể khiến bạn thêm cô đơn.
 
Về lâu dài, cô đơn có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe của bạn, làm suy yếu tinh thần và khiến bạn dễ hình thành thói quen có hại như ăn uống mất kiểm soát, hút thuốc hoặc lạm dụng rượu. Hơn nữa, sự cô lập xã hội còn là một yếu tố làm tăng nguy cơ mắc sa sút trí tuệ.
 
Đối diện với sự cô lập và cô đơn
Giải pháp để tránh rơi vào sự cô lập là duy trì các mối quan hệ lành mạnh ngoài vai trò người chăm sóc. Hãy tìm cách ra ngoài và tham gia vào các hoạt động xã hội khác, chẳng hạn như thể thao hoặc nuôi dưỡng sở thích cá nhân, để kết nối với những người có thể mang lại cảm giác gắn kết và hỗ trợ.
 
Nếu việc ra ngoài gặp khó khăn, hãy thử liên hệ và mời bạn bè cũ đến thăm. Cân nhắc tham gia các nhóm hỗ trợ liên quan đến căn bệnh của người thân hoặc công việc chăm sóc nói chung. Ngoài ra, bạn cũng có thể tìm kiếm sự đồng cảm từ những người có chung hoàn cảnh thông qua các nhóm hỗ trợ trực tuyến.
 
Bất lực
Là người chăm sóc cho một người mắc tâm thần phân liệt, BẠN CÓ RẤT NHIỀU KHOẢNH KHẮC CẢM THẤY BẤT LỰC, đặc biệt khi bạn đã cố gắng hết sức nhưng tình trạng của họ vẫn không cải thiện. Bên cạnh những thách thức trong việc chăm sóc, những cảm xúc tiêu cực đã đề cập cũng có thể khiến bạn cảm thấy kiệt sức và không thể tiếp tục vai trò này. Nếu cảm giác bất lực kéo dài, nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của bạn, dẫn đến cáu kỉnh, mặc cảm tội lỗi và thậm chí là trầm cảm.
 
Đối diện với cảm giác bất lực
Khi cảm thấy bất lực, hãy tự hỏi bản thân những câu hỏi sau:

Điều quan trọng là bạn nhận ra rằng, chỉ cần làm hết sức là bạn đã mang lại sự giúp đỡ vô giá cho người thân của mình. Hãy nhắc nhở bản thân rằng tình trạng sức khỏe của họ thường nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn. Chấp nhận những giới hạn của mình sẽ giúp bạn xác định những điều có thể kiểm soát và điều chỉnh nguồn năng lượng của bản thân hiệu quả hơn. Hãy tìm đến bạn bè hoặc gia đình để chia sẻ bớt trách nhiệm chăm sóc. Ngoài ra, đảm bảo rằng bạn ngủ đủ giấc và dành thời gian cho bản thân, vì sự mệt mỏi kéo dài sẽ chỉ làm tăng mức độ căng thẳng và cảm giác bất lực.
 
Khi đối mặt với một vấn đề phức tạp, hãy chia nhỏ nó thành những bước đơn giản hơn để dễ dàng tìm ra giải pháp, tránh cảm giác quá tải. Học hỏi thêm về căn bệnh và giữ liên lạc thường xuyên với đội ngũ y tế điều trị cho người thân cũng giúp bạn đối phó với cảm giác này tốt hơn.

Trầm cảm
Việc cố gắng hết sức để chăm sóc người thân đôi khi có thể khiến bạn bỏ quên nhu cầu thể chất và tinh thần của chính mình. Căng thẳng kéo dài với trách nhiệm chăm sóc, sự không chắc chắn về tương lai và NHỮNG CẢM XÚC TIÊU CỰC ĐƯỢC LIỆT KÊ Ở TRÊN CÓ THỂ GÂY ẢNH HƯỞNG NGHIÊM TRỌNG ĐẾN SỨC KHỎE TINH THẦN CỦA BẠN VÀ DẪN ĐẾN TRẦM CẢM HAY VẤN ĐỀ VỀ TÂM TRẠNG. Các nghiên cứu cho thấy có đến một nửa số người chăm sóc bệnh nhân tâm thần phân liệt mắc trầm cảm, đặc biệt là những trường hợp tâm thần phân liệt kháng trị.
 
Trầm cảm biểu hiện theo nhiều cách khác nhau, và các triệu chứng có thể thay đổi theo thời gian. Nếu bạn gặp những dấu hiệu sau trong hơn hai tuần liên tiếp, có thể bạn đang bị trầm cảm:

Cách đối phó với trầm cảm
Trầm cảm có thể điều trị được và cần được chú ý nghiêm túc. Nhận biết các triệu chứng sớm có thể giúp ngăn chặn tình trạng trầm cảm trở nên nghiêm trọng hơn. Nếu bạn nghi ngờ mình có dấu hiệu trầm cảm, hãy tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ. Ngoài ra, hoạt động thể chất và giao tiếp xã hội là những cách hiệu quả để đối phó với cảm giác buồn bã và trầm cảm vì chúng giúp giảm căng thẳng, cải thiện tâm trạng, phát triển các mối quan hệ xã hội và tăng cường năng lượng.
 
Cách nhận biết sự mệt mỏi về cảm xúc?
Mệt mỏi về cảm xúc là trạng thái kiệt sức về mặt tinh thần do căng thẳng tích tụ từ việc chăm sóc người khác. Đây là một vấn đề phổ biến ở những người chăm sóc và là dấu hiệu của sự kiệt sức.
 
Ban đầu, các triệu chứng của mệt mỏi về cảm xúc có thể xuất hiện không thường xuyên, tiến triển âm thầm hoặc chồng chéo lẫn nhau. Những dấu hiệu bao gồm:

Các triệu chứng của người thân và diễn tiến của bệnh có thể ảnh hưởng đến trạng thái cảm xúc của bạn qua từng giai đoạn khác nhau.

Giai đoạn đầu tiên của rối loạn loạn thần (Giai đoạn tiền triệu)
Đây là giai đoạn ĐẦY THỬ THÁCH ĐÒI HỎI SỰ CHẤP NHẬN VÀ THÍCH NGHI, không chỉ với bệnh nhân mà còn với cả gia đình họ. Đối với người mới được chẩn đoán tâm thần phân liệt, đây là một cuộc khủng hoảng đi kèm với sợ hãi, mặc cảm tội lỗi, xấu hổ và cảm giác tuyệt vọng. Đối với gia đình, việc đột ngột bị đặt vào tình huống này có thể gây ra CÚ SỐC, CẢM GIÁC TỘI LỖI, XẤU HỔ, SỢ HÃI, LO ÂU VÀ SỰ BẤT ĐỊNH VỀ TƯƠNG LAI.

Giai đoạn bùng phát triệu chứng (Giai đoạn hoạt động)
Trong giai đoạn này, các triệu chứng dương tính (positive symptoms) như ảo giác, hoang tưởng và hành vi kỳ quặc thường chiếm ưu thế. Hầu hết bệnh nhân tâm thần phân liệt sẽ trải qua những triệu chứng này vào một thời điểm nào đó, Trong một số trường hợp, chúng chỉ xuất hiện trong các đợt tái phát. Tuy nhiên, trong gần một nửa số trường hợp, các triệu chứng dương tính xuất hiện hầu hết thời gian hoặc liên tục.
Các triệu chứng dương tính của người bệnh có thể ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC đến bạn, đặc biệt khi người bệnh không ý thức được tình trạng của mình. Bạn có thể thấy họ nói những điều vô lý, cáo buộc người khác âm mưu chống lại mình hoặc đánh cắp suy nghĩ của họ hoặc nghe thấy những giọng nói đe dọa. Những biểu hiện này có thể tạo áp lực lên cả gia đình, gây ra cảm giác căng thẳng, thất vọng và lo âu. Những suy nghĩ phổ biến mà người chăm sóc thường gặp phải trong giai đoạn này bao gồm: SỢ HÃI RẰNG ĐIỀU GÌ ĐÓ TỒI TỆ CÓ THỂ XẢY RA VỚI NGƯỜI THÂN; Lo ngại về nguy cơ bị bạo lực; Nghi ngờ liệu bản thân có thể cũng mắc bệnh; Cảm giác bất định và mất hy vọng.
 
Giai đoạn di chứng
Trong giai đoạn di chứng, khi các triệu chứng loạn thần đã lắng xuống, các triệu chứng âm tính như mất động lực (avolition), ngôn ngữ nghèo nàn (alogia), hoặc cảm xúc cùn mòn (blunted affect) trở nên nổi bật. Ngoài ra, các triệu chứng nhận thức như giảm chú ý, mất tập trung và suy giảm trí nhớ cũng có thể xuất hiện.
Đối với gia đình, MỘT TRONG NHỮNG TRIỆU CHỨNG GÂY KHÓ CHỊU NHẤT LÀ MẤT ĐỘNG LỰC. Nhiều người cảm thấy khó chấp nhận việc người thân của họ không còn quan tâm đến ngay cả những hoạt động cơ bản hàng ngày. Không ít gia đình nhầm lẫn sự mất động lực với lười biếng và tin rằng người thân của họ hoàn toàn có thể thay đổi nếu muốn. Tuy nhiên, như đã đề cập, mất động lực là một triệu chứng của bệnh và người bệnh không thể kiểm soát nó.
Những cảm xúc phổ biến nhất trong giai đoạn này là TỨC GIẬN, THẤT VỌNG, CÁU KỈNH, THIẾU KIÊN NHẪN, CÔ ĐƠN, CẢM GIÁC KHÔNG ĐƯỢC TRÂN TRỌNG VÀ QUÁ TẢI. Vì bệnh tâm thần phân liệt có thể khiến người bệnh khó hoàn thành việc học hoặc tìm được việc làm, gia đình cũng thường xuyên lo lắng về tương lai của bệnh nhân. Về nhiều mặt, đối với người chăm sóc, giai đoạn di chứng còn thử thách hơn giai đoạn loạn thần. Trong giai đoạn loạn thần, dù các triệu chứng có thể đáng sợ, bạn vẫn có sự tương tác với người thân. Sau giai đoạn loạn thần, gia đình thường mong mọi thứ trở lại bình thường và chờ người thân trở về. Nhưng thay vào đó, các triệu chứng âm tính có thể khiến người bệnh ít bộc lộ cảm xúc hơn, ít giao tiếp hơn, có thể dẫn đến sự oán giận và cảm giác rằng những nỗ lực chăm sóc của bạn không được trân trọng.
Mặc dù chúng ta đã nói chủ yếu về những cảm xúc tiêu cực trong các giai đoạn khác nhau của bệnh, đừng quên rằng trong bất kỳ giai đoạn nào, bạn vẫn có thể cảm nhận được tình yêu thương, sự tôn trọng và đồng cảm – những cảm xúc giúp hành trình chăm sóc trở nên ý nghĩa hơn.
 
Những hành vi mang nặng cảm xúc
Trong mọi giai đoạn của bệnh, bạn có thể phải đối mặt với những tình huống có gánh nặng cảm xúc lớn, KIỂM TRA KHẢ NĂNG CHĂM SÓC VÀ MỐI QUAN HỆ CỦA BẠN VỚI NGƯỜI THÂN YÊU. THÙ ĐỊCH, BẠO LỰC VÀ HUNG HĂNG
Người mắc tâm thần phân liệt thường không có xu hướng bạo lực, nhưng trong một số trường hợp, sự căng thẳng, lạm dụng rượu hoặc ma túy hoặc tình trạng nghiêm trọng của bệnh có thể dẫn đến hành vi hung hăng hoặc thậm chí bạo lực. Bạo lực thường xảy ra ở những bệnh nhân có triệu chứng nghiêm trọng, thu nhập gia đình thấp. Những lần khác, người thân của bạn có thể tỏ ra thù địch với bạn hoặc đổ lỗi cho bạn về mọi thứ, từ việc áp đặt giới hạn cho họ đến việc mắc bệnh ngay từ đầu. Vào những lúc như vậy, BẠN CẦN GIỮ BÌNH TĨNH VÀ NHỚ RẰNG ĐÂY KHÔNG PHẢI LÀ CON NGƯỜI THẬT CỦA HỌ, MÀ LÀ DO BỆNH LÝ.
Đối với họ, tâm thần phân liệt là một hành trình đầy đau đớn, chất chứa nỗi sợ hãi, lo âu, những triệu chứng nặng nề, kỳ thị và cảm giác về một thực tại luôn biến đổi.
Ý TƯỞNG TỰ SÁT. Các triệu chứng của tâm thần phân liệt, căng thẳng và trầm cảm có thể dẫn đến suy nghĩ tự sát. Đây là thời điểm nhạy cảm và cực kỳ căng thẳng đối với cả gia đình. Bạn có thể TÌM THÊM THÔNG TIN về cách xử lý khi người thân có ý định tự làm hại bản thân trong CHƯƠNG 6 CỦA CUỐN CẨM NANG NÀY..
TỪ CHỐI ĐIỀU TRỊ. Nhiều bệnh nhân từ chối uống thuốc hoặc điều trị vì không nhận thức được bệnh tình của mình (anosognosia), cảm thấy khỏe hơn, hoặc cảm thấy tình trạng tệ hơn do gặp tác dụng phụ của thuốc. Và cũng vì những lý do này, người bệnh có thể từ chối nhập viện. Tình trạng không ý thức đươc bệnh tình của người bệnh có thể gây cảm giác bực tức, khó chịu cho cả gia đình, nhưng thường sẽ cải thiện dần theo thời gian. Trong những trường hợp này, cách tốt nhất là PHẢI TÌM HIỂU NGUYÊN NHÂN TỪ GÓC NHÌN CỦA HỌ. Hãy nói chuyện với đội ngũ y tế để tìm ra cách giúp người thân tuân thủ điều trị tốt hơn.
CHUYỂN ĐẾN CƠ SỞ ĐIỀU TRỊ CHUYÊN BIỆT. Trong một số trường hợp, mức độ bệnh có thể đòi hỏi chăm sóc dài hạn tại một cơ sở chuyên biệt. Việc chấp nhận rằng gia đình không thể tiếp tục chăm sóc người bệnh tại nhà có thể là một quyết định rất khó khăn. Tuy nhiên, hãy thảo luận kỹ với những người liên quan đến việc chăm sóc bệnh nhân và ĐẶT LỢI ÍCH TỐT NHẤT CỦA CẢ NGƯỜI BỆNH VÀ GIA ĐÌNH LÊN HÀNG ĐẦU.

Nghe có vẻ lạ, nhưng nhiều người KHÔNG NHẬN RA RẰNG HỌ ĐANG LÀ NGƯỜI CHĂM SÓC. Khi con cái, cha mẹ hoặc người thân được chẩn đoán mắc tâm thần phân liệt, họ giúp đỡ đơn giản vì đó là điều nên làm. Tuy nhiên, càng sớm nhận thức được vai trò của mình, bạn càng sớm có thể đối mặt và kiểm soát những cảm xúc phức tạp trong hành trình chăm sóc người bệnh. Bạn cũng sẽ nhận ra sự mệt mỏi về cảm xúc mà mình sẽ gặp phải và tìm cách quản lý nó hiệu quả hơn.
Những cảm xúc đã đề cập trong chương này thường là những tín hiệu cảnh báo từ cơ thể bạn – những lời nhắc nhở bạn cần chú ý và nhớ rằng rằng BẠN CŨNG QUAN TRỌNG. Mọi người chăm sóc đều có thể trải qua những cảm xúc này, và việc thừa nhận điều đó sẽ giúp bạn tránh những phản ứng tiêu cực. Quan trọng hơn, bạn cần hiểu rằng những điều gây mệt mỏi về cảm xúc nhất thường nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn. Hãy nhận biết giới hạn của bản thân và học cách buông bỏ hoặc giao bớt trách nhiệm khi cần thiết. SỰ LINH HOẠT VÀ KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG là chìa khóa giúp bạn trở thành một người chăm sóc bền bỉ. Quan trọng hơn cả là hãy nhớ rằng KHÔNG AI CÓ THỂ LÀM CÔNG VIỆC NÀY MỘT MÌNH. Hãy tìm kiếm sự hỗ trợ ngay từ những giai đoạn đầu của quá trình chăm sóc. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của bạn mà còn giúp bạn chăm sóc người thân tốt nhất có thể.